Фәнил Аглиуллин: "Реформа зыянлы предприятиеләрне тотуга бюджет чыгымнарын киметәчәк"
Татарстанда өч ел эчендә өч дәүләт һәм 46 Муниципаль унитар предприятие юкка чыгарылган һәм үзгәртелгән. ФЗ-485 таләпләре буенча ГУП һәм МУП реформасы кысаларында эшнең аралык нәтиҗәсе шундый, ул аларны булдыруны һәм конкурент базарларда катнашуны тыйган. Республиканың тагын йөздән артык унитар предприятиесе язмышын хәл итәргә кирәк, шул ук вакытта аларның иң социаль әһәмиятлеләрен саклап калу мөмкин булачак. ТР Җир һәм мөлкәт мөнәсәбәтләре министры Фәнил Әһлиуллин «Реальное время» электрон газетасына биргән интервьюсында Татарстанда нинди ГУПлар һәм МУПлар өчен законнан аерымлыклар ясадылар, ә кем яңа формада эшен дәвам итәчәк, әмма иске бурычлар белән — дип сөйләде.
Татарстанда тугыз ГУП һәм 105 МУП калды
- Фәнил Әнвәр улы, бүген безнең сөйләшүнең төп темасы - 2025 елның 1 гыйнварына кадәр ГУП һәм МУП бетерү яки үзгәртеп кору. Ни өчен андый карар кабул ителгәнен искә төшерик?
- Унитар предприятиеләр реформасы беренче чиратта Конкуренцияне яклау һәм контракт системасын ныгыту өчен оештырылган. Унитар предприятиеләрнең шактый өлеше җылылык белән тәэмин итү, су белән тәэмин итү, торак фонды белән идарә итү, сәүдә, төзелеш һәм хезмәтләр күрсәтү кебек конкуренцияле өлкәләрдә эшли, әмма шәхси кешеләр белән чагыштырганда өстенлекләргә ия, мәсәлән, бюджеттан субсидияләр алу. Бу хәл базардагы көндәшлекне чикли.
Еш кына муниципаль унитар предприятиеләр муниципаль милекне нәтиҗәсез кулланалар, хуҗалык карамагында шактый күп төрле, бәйләнмәгән объектлар бар. Бу объектлар арендага бирелә, шул ук вакытта нинди дә булса профильле эшчәнлек алып бармыйлар.
Инициаторлар фикеренчә, бу реформа җирле бюджетларның зыянлы предприятиеләрне тотуга чыгымнарын киметергә ярдәм итәчәк. Унитар предприятиеләр урынына шәхси предприятиеләр барлыкка килергә мөмкин, бу конкуренция үсешенә ярдәм итәчәк.
- Бүгенге көндә Татарстанда ничә ГУП һәм МУП кала һәм аларны үзгәртеп кору яки бетерү буенча эш ничек бара?
- Бүгенге көндә республикада ТР Министрлар Кабинетының 2020 елның 27 октябрендәге 966 номерлы карары белән дәүләт һәм муниципаль унитар предприятиеләрне реформалаштыру буенча 2025 елның 1 гыйнварына кадәрге чорга чаралар планы кабул ителде. 2020 елдан башлап өч ГУП һәм 46 МУП юкка чыгарылган һәм үзгәртелгән.
Хәзерге вакытта Татарстан территориясендә тугыз ГУП һәм 105 МУП эшли. Бу муниципаль унитар предприятиеләрдән:
эшләүчеләре - 84;
ликвидация стадиясендә - 13;
банкротлык процессында - 4;
4 эшләми.
2023 елда барлыгы сигез МУП үзгәртеп корылган, юкка чыгарылган һәм юридик затларның бердәм дәүләт реестрыннан чыгарылган (Яшел Үзән районы, Лаеш районы, Нурлат районы, Сарман, Питрәч районы, Тукай районы, Яр Чаллыдан ике МУП). 2023 елда реформалаштыру планлаштырылган 10 муниципаль унитар предприятие процедураны 2024 ел башында тәмамларга планлаштыра.
Квартал саен МУП финанс-хуҗалык эшчәнлеге һәм муниципаль районнарның аларны реформалаштыру планын үтәве буенча киңәшмәләр үткәрелә. Киңәшмәләрдә ТР Җир һәм мөлкәт мөнәсәбәтләре министрлыгы бу мәсьәләгә аерым игътибар бирә, планны үтәү кирәклегенә һәм унитар предприятиеләрне үзгәртеп кору һәм бетерү процедураларына карата идарә карарларын вакытында кабул итүгә басым ясый.
Республикада ноябрьдә 2024 елга дәүләт милкен хосусыйлаштыруның фаразланган планы кабул ителде, анда хуҗалык җәмгыятьләренә үзгәртеп кору юлы белән биш ГУПны хосусыйлаштыру кертелгән.
Суд бәхәсләре МУП реформасына комачаулый
- Предприятиеләрне ликвидацияләү һәм башка формаларга әйләндерү процедурасын тасвирлый аласызмы?
Гомумән алганда, унитар предприятиеләрне бетерү процедурасы теләсә кайсы хуҗалык җәмгыятен бетерү процедурасына охшаш, чөнки аның төп этаплары РФ Гражданлык кодексы белән регламентташтырылган. Ә менә унитар предприятиене үзгәртеп кору процедурасының үз үзенчәлекләре бар.
Дәүләт һәм муниципаль унитар предприятиеләрне хосусыйлаштыру турында законнарга ярашлы рәвештә үзгәртеп корырга мөмкин. 2001 елның 21 декабрендәге ФЗ-178 13 статьясында дәүләт һәм муниципаль милекне хосусыйлаштыру ысуллары күрсәтелгән. Бер ысул-унитар предприятиене акционерлык җәмгыяте (АО) яки Җаваплылыгы чикләнгән җәмгыять (ҖЧҖ) итеп үзгәртү.
Унитар предприятие үзгәртеләчәк оештыру формасын милекче үзе билгели. Һәм унитар предприятиене үзгәртеп кору юлы белән хосусыйлаштыру үз эченә түбәндәге төп этапларны ала:
1. унитар предприятие тиешле календарь елга хосусыйлаштыруның фаразлау планына кертелә;
2. унитар предприятиенең хосусыйлаштырылырга тиешле активларының баланс бәясе билгеләнә (кыйммәтне билгеләү өчен тиешле инвентаризация һәм аудит үткәрелә);
3. хосусыйлаштыру турында карар кабул ителә;
4. үзгәртеп кору процессында төзелә торган хуҗалык җәмгыятенең уставы раслана;
5. Документлар ЕГРЮЛга мәгълүмат кертү өчен теркәү органына җибәрелә.
Унитар предприятиеләрне бетерү һәм үзгәртеп кору процедурасын кыенлаштыра һәм аңа төрле суд тикшерүләрен үткәрүгә комачаулый.
"Таттехмедфарм" калачак, ә "Теплоэнергосети" юкка чыгарылачак
- Республикада «Таттехмедфарм», «Татинвестгражданпроект», Дәүләт заказы агентлыгы, «Татлизинг», «Таткнигоиздат» һәм башкалар кебек танылган ГУПлар ничек эшләячәк?
- Республика дәүләт унитар предприятиеләренең төп өлеше конкурентлык базарларында эшчәнлек алып бара. Алар 2025 елның 1 гыйнварына кадәр үзгәртеп корылырга яки бетерелергә тиеш.
Шул ук вакытта "Конкуренцияне яклау турында" гы закон белән унитар предприятиеләр сакланырга тиеш булган берничә очрак каралган:
- Табигый монополияләр өлкәсендәге эшчәнлекне гамәлгә ашыру;
- федераль законнарда, РФ Президенты яки РФ Хөкүмәте актларында каралган очракларда;
- РФ субъектының югары вазифалы кешесе тәкъдим иткән сәбәпләр буенча халыкның нормаль тормыш эшчәнлегенә куркыныч янауны булдырмау кирәк булганда.
- Татарстан унитар предприятиеләре арасында мондый аерымлыклар бармы? Аларның кайсылары сакланачак, ә кайсылары юкка чыгарылачак яки үзгәртеп корылачак?
- Бүгенге көндә республикада булган тугыз ГУПның икесен саклап калу планлаштырыла — бу «Таттехмедфарм» һәм «Электрические сети». Аларны саклау планлаштырыла, чөнки алар халык өчен социаль әһәмиятле.
Акционерлык җәмгыятенә биш ГУП үзгәртеп корыла: Таткнигоиздат, Татинвестгражданпроект, Татлизинг, Милли сәүдә маркасы һәм мәгълүмати технологияләр үзәге. Тагын ике ГУП "Транссервис " һәм "Теплоэнергосети" юкка чыгарылырга тиеш.
2023 елның 13 ноябренә «Татарстан фәнни һәм техник мәгълүмат үзәге (ЦНТИ)» автоном учреждениегә үзгәртеп кору процессында.
- Казан МУПларының язмышы нинди? Бүгенге көндә аларның бер өлеше АО итеп үзгәртеләчәге билгеле: "Горводзеленхоз", "Ритуал" һәм башкалар. Ләкин "Водоканал» һәм "Метроэлектротранс" бу исемлеккә кермәгән. Алар белән нәрсә булачак?
- Бу нәкъ менә Конкуренцияне яклау турындагы закон унитар предприятиеләр сакланырга тиеш булган берничә очракны күздә тоткан хәл. Сүз халык өчен социаль әһәмияткә ия булган һәм җир өстендәге һәм җир астындагы электр транспорты, Эчке эшләр, Гражданнар оборонасы өлкәсендә һәм башка өлкәләрдә эшчәнлек алып баручы предприятиеләр турында бара. МУП Метроэлектротранс бүген пассажирлар ташуны гамәлгә ашыра һәм федераль закон актлары нигезендә сакланырга тиеш, ә МУП "Водоканал" табигый монополияләр өлкәсендә эшчәнлек алып бара.
- АО итеп үзгәртелгәннән соң әлеге предприятиеләрнең капиталына керү белән бизнес кызыксынамы?
- ГУПларны үзгәртеп кору юлы белән барлыкка китерелгән АО акцияләренең 100% республика милкендә булачак. Коммерция оешмаларының хуҗалык җәмгыятьләренең алга таба эшчәнлегендә катнашуы турындагы сорау бүген күтәрелмәде.
МУПларның яртысыннан артыгы зыянлы һәм кредитланган
- МУП һәм ГУПларның бер өлеше зыянлы һәм кредитланган. Аларның бурычлары турында нәрсә әйтеп була?
Унитар предприятиене үзгәртеп кору юлы белән оештырылган хуҗалык җәмгыяте хокукый варисы булып тора, һәм аңа тапшыру акты нигезендә үзгәртеп корылган предприятиенең барлык хокуклары һәм бурычлары, шул исәптән бурычлары да күчә.
Дәүләт һәм муниципаль унитар предприятиеләрне бетергәндә кредиторларның таләпләрен тулысынча канәгатьләндерә алмаулары ачыкланган очракта, предприятиенең ликвидация комиссиясе рәисе ТР Арбитраж судына унитар предприятиене банкрот дип тану турында гариза белән мөрәҗәгать итәргә тиеш, һәм ФЗ-127 нигезендә барлык кирәкле процедуралар да үткәреләчәк.
2023 елның III кварталы нәтиҗәләре буенча гамәлдәге 84 МУП ның:
зыянлы 31 МУП (36,9%);
кредитланган 17 МУП (20,2%).
ГУП финанс-хуҗалык эшчәнлегенә карата: 2023 елның III кварталы нәтиҗәләре буенча икесе зыянлы булып тора ГУП «Электрические сети» һәм ГУП «Теплоэнергосети».
- Товар базарларында әлеге предприятиеләр эшчәнлегендә тагын нинди бозулар ачыкланды?
- Россиянең Татарстан Федераль монополиягә каршы хезмәт идарәсе даими нигездә монополиягә каршы законнарның үтәлешен тикшереп тора. Соңгы чорда министрлыкка хокук бозулар турында билгеле түгел. Алар булса, без белер идек.
- Хәзер МУПларны һәм ГУПларны бетерүнең чик срогын 2030 елга кадәр озайту турында закон проектын карыйлар. Бу никадәр кирәк?
-Тиешле закон проекты Дәүләт Думасына 2023 елның 25 маенда кертелде, унитар предприятиеләрнең чик срогын биш елга күчерергә тәкъдим ителә: 2025 елның 1 гыйнварыннан 2030 елның 1 гыйнварына.
Авторлар аңлатма язуында әйткәнчә, срокны соңрак датага күчерү хәзерге вакытта төбәкләрдә күрсәтелгән предприятиеләрнең социаль әһәмиятле өлкәләрдә — Транспорт һәм коммуналь хезмәтләр, урамнарны, юлларны җыештыру, каты көнкүреш калдыкларын чыгару, даруханә эшендә эшләве белән бәйле. Шул ук вакытта бу өлкәләрдә еш кына конкуренция юк, чөнки эшкуарлык ликвидациясе түбән, һәм әлеге предприятиеләрнең базардан башка оешмаларның функционалын алмаштырмыйча китүе гражданнарның тормыш сыйфатын киметүгә китерәчәк.
- Татарстанда унитар предприятиеләрнең базардан китүенең тискәре нәтиҗәләре булырга мөмкинме?
- Шулай да республикада барлык унитар предприятиеләр дә юкка чыгарылмый, кайберләре социаль әһәмиятле тармакларда эшчәнлекләрен дәвам итәчәк муниципаль учреждениеләргә әвереләчәк. Шуңа күрә һәр муниципаль район Район ихтыяҗларын исәпкә алып, үзгәртеп корыла торган предприятиеләрнең оештыру формасын сайлау буенча мөстәкыйль карар кабул итәчәк.
Әйткәнемчә, әһәмиятле унитар предприятиеләр эшләячәк. Республика дәрәҗәсендә бу «Таттехмедфарм» һәм «Электрические сети», ә районнарда — әйтик, Югары Осланда «Волжанка» МУП, Әлмәттә тагын берничә унитар предприятие сакланачак.
Бүгенге көндә унитар предприятиеләрне үзгәртеп кору мәсьәләләрендә бернинди кыенлыклар да тумый. Беренче чиратта, әлбәттә, бу урыннарда, муниципалитетларда эш. Планнар төзелгән, һәм ТР буенча Федераль салым хезмәте ай саен әлеге графикларның үтәлешен күзәтә. Без дә моңа игътибар итәбез һәм райондагы хезмәттәшләребезгә киңәш итәбез.